Sau buổi tối nghỉ ngơi ở nhà trọ của một chủ đò tại phường Bạch Hạc (TP. Việt Trì, Phú Thọ), trong cái lạnh thấu xương của những ngày giáp Tết Nguyên đán, chúng tôi hòa vào dòng người cùng với can to, can nhỏ lỉnh kỉnh xuống đò để đi lấy nước thiêng tại nơi sông Hồng, sông Đà và sông Lô hợp thủy. Người dân nơi đây quan niệm, đây là nguồn nước tạo liên kết âm - dương, có thể “tẩy rửa bụi trần”...
Hằng năm, cứ mỗi dịp Tết đến Xuân về, những nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo, đa dạng của cộng đồng các DTTS Việt Nam lại được dịp qua các lễ hội, lễ nghi sinh hoạt văn hóa cộng đồng… Tuy nhiên, vẫn còn đó hiện hữu những nỗi lo về sự mai một vốn quý văn hóa cổ truyền của không ít các dân tộc...
Giữa những ngày giáp Tết Mậu Tuất 2018, khi hoa đào, hoa mai đua nhau khoe sắc, chúng tôi tìm đến nhà Nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại (sinh năm 1945), người con dân tộc Thái tại xã Noong Luống, huyện Điện Biên (Điện Biên). Người đã dành cả cuộc đời mình để đi sưu tầm chữ Thái cổ và những nét đặc sắc trong văn hóa của đồng bào dân tộc Thái. Bà là nghệ nhân đầu tiên của tỉnh Điện Biên được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.
Để phát huy giá trị của Làng Văn hóa -Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), gần 2 năm nay, các thành viên thuộc 11 cộng đồng các dân tộc đã tình nguyện “thường trú” để tham gia các hoạt động hằng ngày. Nhờ đó, “Ngôi nhà chung”đã hình thành nên các Làng: Tày, Mường, Thái, Dao, Mông, Khơ-mú, Ê-đê, Cơ-tu, Tà Ôi, Raglai, Khmer.
Ngày xưa, một cộng đồng người Châu Mạ (dân tộc Mạ) lập làng, sinh sống phồn thịnh trên đỉnh núi Đăng N’Jriêng ở xã Đăk Nia, thị xã Gia Nghĩa, tỉnh Đăk Nông. Sau này bà con đã xuống núi sinh sống, thành lập bon mới. Nhưng vẫn còn một số hộ bám trụ làng cũ giữ gìn những nếp nhà sàn truyền thống và xem đó như báu vật.
Nhiều đời nay, trong các bản làng của người Ê-đê lưu truyền một nghi lễ hết sức độc đáo và nhân văn. Đó là nghi lễ Kết nghĩa.
Nhằm bảo tồn và tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống, mang đến cho du khách những giá trị tiêu biểu trong sinh hoạt Tết cổ truyền của dân tộc, từ ngày 2/2 đến hết ngày 4/3/2018, Ban quản lý phố cổ Hà Nội tổ chức “Tết Việt” với nhiều hoạt động hướng về cội nguồn. Đây cũng là một trong rất nhiều hoạt động của Ban Tổ chức nhằm hướng tới chủ đề mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới.
Đồng bào Vân Kiều quan niệm, lấy vợ, làm nhà là những việc lớn của đời người. Tìm được miếng đất vừa lòng thần linh, hợp ý gia chủ rồi dựng lên một ngôi nhà sàn để ở là ước vọng lớn lao nhất của đồng bào. Vì vậy, nghi lễ vào nhà mới cũng là một trong những nghi lễ thiêng liêng của người Vân Kiều.
Những ngày giáp Tết Nguyên đán Mậu Tuất 2018, đồng bào dân tộc Mông huyện vùng cao Trạm Tấu (Yên Bái) lại tất bật hơn, phấn khởi hơn bởi không khí nhộn nhịp chuẩn bị đón một mùa Xuân mới. Đây cũng là cái Tết thứ 5 mà đồng bào dân tộc Mông ăn chung Tết Nguyên đán với đồng bào các dân tộc trên cả nước.
Hát quan lang (có nơi gọi hát quan làng) hay còn gọi là lẩu thơ, hát đám cưới là hình thức diễn xướng độc đáo, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc trong đám cưới truyền thống của dân tộc Tày xứ Lạng nói riêng và một số vùng miền núi phía Bắc nói chung.
Đối với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên, cồng chiêng không chỉ thể hiện tiếng nói, tâm tư, tình cảm mà còn là vật thiêng để con người giao tiếp với thần linh. Hiện nay, cồng chiêng còn trở thành sứ giả văn hóa kết nối du khách trong và ngoài nước đến với vùng đất đỏ bazan huyền thoại. Những nghệ nhân cồng chiêng giỏi đang ra sức bảo tồn, truyền dạy cho thế hệ trẻ giá trị của loại hình nghệ thuật độc đáo này.
Bộ trang phục của phụ nữ Mông ở Hà Giang luôn giữ được nguyên vẹn những họa tiết truyền thống, mang đặc trưng văn hoá của dân tộc mình. Để có được những hoa văn trang trí bắt mắt, từ xưa người Mông đã nghĩ ra cách hết sức thông minh và sáng tạo là vẽ bằng sáp ong.
Người Giẻ Triêng ở Kon Tum cư trú tập trung chủ yếu ở địa bàn huyện Đăk Glei và Ngọc Hồi dọc theo đường Hồ Chí Minh gần biên giới với nước bạn Lào. Đây là một trong những dân tộc có đời sống tinh thần phong phú, đến nay còn giữ được nhiều nét văn hóa độc đáo.
Mỗi dân tộc Việt Nam đều có những nét văn hóa riêng, đặc sắc. Nếu như với người Mông là tiếng khèn gọi bạn chơi Xuân, với người Thái là những điệu xòe quyến rũ… thì với dân tộc Mường là tiếng cồng chiêng kỳ ảo trong các dịp lễ, Tết, hội hè. Nét văn hóa ấy đã và đang được đồng bào dân tộc Mường ở Tiến Xuân (huyện Thạch Thất, Hà Nội) gìn giữ, phát huy.
Dân tộc Sán Dìu ở nước ta có hơn 126.000 người, sống tập trung chủ yếu tại các tỉnh Quảng Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang…
Cái sự háo hức trông ngóng đến ngày chợ phiên, chỉ người vùng cao mới hiểu và cảm nhận được, nhất là với phiên chợ Xuân-phiên chợ cả năm chỉ một lần họp. Người vùng cao ngóng chợ không phải là ngóng cái sự bán mua mà ngóng cái rộn ràng tấp nập sắc Xuân, ngóng những ánh mắt, nụ cười khiến cả mùa bâng khuâng nhung nhớ…
Người Mông thổi khèn để biểu lộ tâm tư, tình cảm của mình. Nghe tiếng khèn, người Mông như quên đi bao vất vả, lo toan của cuộc sống. Có thể nói, nếu tiếng khèn có một sức mạnh tinh thần diệu kỳ thì nghệ nhân chế tác ra cây khèn Mông chính là những người có “quyền năng” huyền bí bởi họ là người đã tạo ra thứ âm thanh diệu kỳ đó.
Từ đỉnh núi nơi dựng cột cờ Lũng Cú (thuộc xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, Hà Giang) nhìn xuống, thôn Lô Lô Chải đẹp như một bức tranh thuỷ mặc. Toàn thôn hiện có 96 hộ dân, với 453 nhân khẩu đa phần là đồng bào DTTS Lô Lô sinh sống. Mỗi dịp Tết đến Xuân về, thôn Lô Lô Chải lại rộn ràng với những phong tục tập quán vô cùng độc đáo của đồng bào Lô Lô.
Cuối tháng 12/2017, tôi được gặp chị-người phụ nữ dân tộc Tà Ôi ở mảnh đất miền Trung đầy nắng gió, trong lần chị ra Hà Nội. Chị là Mai Thị Hợp, Chủ nhiệm HTX dệt Dzèng-thị trấn A Lưới (huyện A Lưới, Thừa Thiên-Huế), người đã đưa sản phẩm dệt truyền thống của dân tộc mình vươn tới trời Tây.
Chiếc khănh mờ ôm tức khăn đội đầu của phụ nữ Chăm Islam Nam bộ không chỉ đơn thuần là trang phục hay trang sức tạo vẻ đẹp kín đáo... mà còn là có ý nghĩa tôn giáo thiêng liêng...
