Sứ giả của hát Then, đàn tính

Dũng cảm sống với đam mê

Xuân Hữu sinh ra và lớn lên tại mảnh đất Hà Giang, nơi nổi tiếng với những điệu Then, đàn Tính mượt mà, những thanh âm ấy tự bao giờ đã thấm dần vào tâm hồn anh. Đối với Hữu, đó là những giai điệu thần tiên đẹp đẽ nhất của tuổi thơ. 

Ước mơ hát Then, đánh đàn tính, được nối tiếp các thế hệ, bảo tồn và lưu giữ những thanh âm đẹp đẽ của dân tộc mình đã nhen nhóm trong Hữu từ những ngày thơ bé. Nhưng Hữu cũng phải tạm “cất” ước mơ đó khi thi vào ngành sư phạm.

Năm 2012, Hữu có cơ hội được tham gia lớp học đàn tính do xã tổ chức, với mục đích thành lập đội văn nghệ dân gian, bảo tồn văn hóa của dân tộc. Anh chia sẻ: “Thật sự lúc đầu mình đăng ký tham gia chỉ vì niềm đam mê từ nhỏ, nhưng như có một sức hấp dẫn lạ lùng, càng học càng thấy hay, càng mê. Những lời hát Then, điệu đàn tính uyển chuyển khiến mình tò mò, thôi thúc mình tiếp tục con đường học đàn, học hát”.

Đó cũng là lúc Hữu vừa tốt nghiệp chuyên ngành Sư phạm Giáo viên Tiểu học. Nhưng tình yêu mãnh liệt với hát Then, đàn tính đã thôi thúc anh rẽ ngang, quyết tâm trở lại với niềm đam mê của mình. Hữu chia sẻ, đời người chỉ sống một lần, không thể hoài phí ước mơ, niềm yêu thích của mình được. Dù cho gia đình, bạn bè ngăn cản, anh vẫn quyết tâm đến Tuyên Quang, xin theo học thầy Chu Văn Thạch, một nghệ nhân nổi tiếng về hát Then, đàn tính.

Những ngày đầu đến xin thầy theo học, Hữu phải xin ở nhờ nhà một người bạn. Trong gần một tháng trời, dù chưa được thầy chấp nhận, anh vẫn kiên trì đi xem thầy diễn, hỏi han các nghệ nhân, một lòng xin thầy được học. Có lẽ nhìn thấy sự bền bỉ, lòng yêu nghệ thuật của cậu thanh niên trẻ tuổi, thầy Thạch đã đồng ý. Bắt đầu từ đó, Hữu theo thầy, thầy làm gì, anh làm nấy, một thầy một trò, ban ngày đi làm nương, làm rẫy, tối đến học Then, học đàn.

Nhớ lại khoảng thời gian ấy, chàng trai người Tày vui vẻ chia sẻ: “Thầy tôi nói đam mê khác với sự yêu thích nhất thời. Bởi một thứ phải vất vả, hy sinh, nhọc nhằn mới đem lại quả ngọt. Muốn nắm được tinh hoa của hát Then, đàn tính, phải như một người giữ lửa, dù có gió mưa cũng phải giữ ngọn lửa luôn cháy. Mãi sau này tôi mới nhận ra thử thách của thầy lại có ý nghĩa sâu xa đến vậy”.

Cứ thế, tình yêu với Then chưa bao giờ tắt, Hữu chinh phục ước mơ, gặt hát được nhiều thành tích đáng ngưỡng mộ. Anh đạt được huy chương vàng tiết mục “Độc tấu đàn tính” tại hội diễn các Đoàn nghệ thuật bán chuyên nghiệp của tỉnh Hà Giang năm 2022, cùng nhiều giải thưởng trong các cuộc thi Liên hoan dân ca dân vũ. Đây chính là kết quả xứng đáng cho những nỗ lực, cố gắng học hỏi không ngừng của Hữu với môn nghệ thuật này.

Nỗ lực trở thành sứ giả âm nhạc

Trong hành trình đi diễn, anh nhận ra, môn nghệ thuật truyền thống của đồng bào mình đang đứng trước nguy cơ bị mai một. Hữu quyết định tổ chức các lớp dạy hát Then, đàn tính trực tiếp cho những ai yêu thích, với mong muốn góp sức mình tô đậm lại những nét văn hoá của người Tày đang dần mờ nhạt trong đời sống.

Cứ thế, hơn chục năm nay gắn bó với Then, Hữu đã rong ruổi nhiều nơi, tổ chức các lớp dạy Then ở nhiều huyện của tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Cao Bằng… Cây đàn tính và nghệ danh Xuân Hữu đã cùng anh miệt mài trên con đường bảo tồn, quảng bá điệu Then đàn tính, với mong muốn lan tỏa được sự vui tươi như mùa xuân của lời hát Then, tiếng đàn tính ấy đến với mọi người.

“Hiện tôi có vài trăm học sinh ở đủ mọi lứa tuổi. Trẻ nhất là đang học Tiểu học, người lớn tuổi nhất đã gần 90 tuổi. Cũng nhờ thế mà mình nhận ra sức sống, sự lan tỏa và hấp dẫn của Then, đây chính là động lực để mình cố gắng. Chừng nào còn có thể, mình sẽ còn tiếp tục dạy hát Then, đàn tính”, Hữu nói.

Đặc biệt, Hữu còn tận dụng sự phát triển của mạng xã hội để quảng bá hát Then, đàn tính. Trong quá trình dạy Then, anh quay video đăng tải lên Youtube, Facebook và nhận được hàng chục nghìn lượt xem của khán giả trong và ngoài nước. Hiện tại kênh Youtube Xuân Hữu đàn tính đã có gần 20 nghìn người theo dõi.

“Tôi đã tạo ra một kênh nghệ thuật cho những ai yêu Then, muốn học và tìm hiểu về Then và đàn tính. Trong thế giới phẳng như ngày nay, mỗi người con của dân tộc cần phải có tinh thần chủ động bảo tồn văn hoá. Phải biết yêu, biết quý kho báu của cộng đồng mình”, Hữu chia sẻ.

Cũng từ đó, Hữu nảy ra ý tưởng sẽ kết hợp hát Then, đàn tính với phát triển du lịch địa phương, vừa là cơ hội để giới thiệu, quảng bá hát Then và đàn tính vừa tăng thêm thu nhập cho đồng bào. Nghĩ là làm, Hữu bắt đầu dạy thử nghiệm hát Then ở Du Già và nhận được hiệu ứng rất mạnh mẽ, đặc biệt là khách nước ngoài.

Du khách rất hào hứng với môn nghệ thuật này, bởi nhìn qua thì rất đơn giản, mà âm thanh lại rất đặc sắc, khi réo rắt, rộn rã, lúc lại nhịp nhàng, khắc khoải. Có người xin học, thích thú đến nỗi 12h đêm vẫn học. Có người đến tận khi ra sân bay trở về quê hương, vẫn còn chia sẻ ấn tượng với đàn tính, mặc dù họ không hiểu hết thanh âm và ý nghĩa của từng câu hát. Thậm chí, khi về nước, họ còn giới thiệu nhiều bạn khác lên gặp trực tiếp Hữu để được trò chuyện, nghe và học hát Then.

Hữu nhận ra âm nhạc nói chung và hát Then, đàn tính nói riêng có thể phá vỡ rào cản ngôn ngữ. Văn hóa chính là cách chạm đến trái tim mọi người nhanh nhất.

“Tôi nguyện trở thành một sứ giả âm nhạc, bảo tồn và phát triển âm thanh độc đáo của Then. Tôi muốn góp phần nhỏ bé làm sống lại không khí sống động của Then như ngày thơ bé, mang những thanh âm tuyệt vời của dân tộc mình bay cao, bay xa hơn nữa”, Xuân Hữu chia sẻ.